Evropski sud za ljudska prava je međunarodni sud sa sjedištem u Strazburu koji može da razmatra samo pritužbe pojedinaca, organizacija i preduzeća koji tvrde da su im povrijeđena prava zagarantovana Evropskom konvencijom za ljudska prava.
Konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda je međunarodni ugovor kojim su se brojne evropske države obavezale da će zajemčiti određena osnovna prava. Zajemčena prava su navedena u samoj Konvenciji, a takođe i u Protokolima broj 1, 4, 6, 7, 12 i 13, koje su samo neke od država prihvatile.
Sud primjenjuje Evropsku konvenciju o ljudskim pravima. Njegov je zadatak da obezbijedi da države poštuju prava i garancije predviđene Konvencijom i on to čini tako što ispituje pritužbe (koje se nazivaju ”predstavke”) koje podnose pojedinci ili ponekad države. Kada Sud utvrdi da je neka država članica povrijedila jedno ili više tih prava i garancija, Sud donosi presudu. Presude Suda su obavezujuće: država na koju se presuda odnosi ima obavezu da postupi u skladu s njom.
Ne morate biti državljanin jedne od država koje obavezuje Konvencija. Povreda na koju se žalite samo mora biti počinjena od strane jedne od država koje obavezuje Konvencija i u okviru njene ”nadležnosti”, što obično znači na njenoj teritoriji. Činjenje ili nečinjenje na koje se žalite mora da bude počinjeno od strane jednog ili više javnih organa u dotičnoj državi (državama) (na primjer, suda ili upravnog organa). Sud ne može da se bavi pritužbama protiv fizičkih lica ili privatnih institucija kao što su privredna društva. Morate lično i neposredno biti žrtva povrede koju navodite. Ne možete se uopšteno žaliti na neki zakon ili mjeru, na primjer, zato što vam izgleda da su nepravedni; niti se možete žaliti u ime drugih ljudi (osim ako oni nisu jasno identifikovani a vi njihov zvanični zastupnik). Ne možete da se žalite na povredu bilo kog pravnog instrumenta osim Evropske konvencije o ljudskim pravima, pa ni na povredu Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima niti Povelje o osnovnim pravima.
Morate iskoristiti sve pravne lijekove u državi na koju se vaša predstavka odnosi prije nego što možete da se obratite Sudu za rješavanje situacije na koju se žalite (obično to znači tužbu odgovarajućem sudu, nakon čega slijedi žalba, kada je to prikladno, pa i dalja žalba višoj sudskoj instanci kao što je vrhovni sud, ili ustavni sud, ako postoji). Nije dovoljno samo iskoristiti ove pravne lijekove. Koristeći ih, naime, morate suštinski da se bavite onim na što se žalite (tj. suštinom povrede Konvencije koju navodite). Imate samo četiri mjeseca od datuma pravosnažne odluke na nivou svoje države (uopšteno uzevši, presude najviše sudske instance) da podnesete predstavku Sudu. Uredno popunjeni obrazac predstavke zajedno sa svim traženim informacijama i dokumentima mora biti poslat Sudu na dan ili prije posljednjeg dana isteka roka od četiri mjeseca. Provjerite da li su u njemu sadržane sve neophodne informacije i dokumenta.
Sud ne može da razmatra sve vrste pritužbi. Njegova ovlašćenja su definisana uslovima prihvatljivosti koji su iznijeti u Konvenciji i koji ograničavaju ko može da se obrati Sudu, kada i povodom čega. Više od 90% predstavki koje Sud razmotri bude proglašeno neprihvatljivim. Stoga bi trebalo da provjerite da li su vaše pritužbe u skladu s uslovima prihvatljivosti. Za dodatne informacije o ovim kriterijumima možete konsultovati advokata.
Vaš predmet se rješava besplatno. Moraćete da pokrijete samo svoje vlastite troškove (kao što su honorar advokata ili troškovi istraživanja ili prepiske). Sud vam neće pomoći da platite advokata da sastavi vašu predstavku. Iako nema potrebe da imate zastupnika advokata u prvim fazama postupka, biće vam potreban advokat kada Vlada bude obavještena o vašoj predstavci.
Ukoliko Sud utvrdi da je došlo do povrede, dosudiće vam “pravičnu naknadu” — iznos novca kao naknadu za određeni oblik štete. Sud može takođe da traži od tužene države da refundira izdatke koje ste imali da biste iznijeli svoj predmet.