Europejski Trybunał Praw Człowieka jest międzynarodowym sądem, którego siedziba znajduje się w Strasburgu i który może rozpoznawać jedynie skargi wniesione przez osoby fizyczne, organizacje lub osoby prawne, które zarzucają naruszenie praw zawartych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności jest umową międzynarodową, na mocy której wiele Państw europejskich zobowiązało się do przestrzegania pewnych podstawowych praw. Prawa te są zawarte w Konwencji i w Protokołach dodatkowych nr 1, 4, 6, 7, 12 i 13.
Trybunał odpowiada za przestrzeganie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Jego zadaniem jest zapewnienie, by państwa członkowskie przestrzegały praw i gwarancji ustanowionych przez Konwencję. Czyni to, rozpatrując sprawy (tzw. skargi), składane przez osoby indywidualne, a czasem przez państwa będące stronami Konwencji. Jeżeli Trybunał uzna, że państwo członkowskie naruszyło jedno lub kilka wspomnianych praw lub gwarancji, wydaje wyrok. Wyroki Trybunału są wiążące dla pozwanych państw, które zobowiązane są je wykonać.
Nie musisz być obywatelem jednego z państw członkowskich Rady Europy. Natomiast naruszenie Konwencji, na które się skarżysz, musi być popełnione przez państwo, które ratyfikowało Konwencję, w ramach obowiązującej je „jurysdykcji”, co zwykle oznacza — na jego terytorium. Zaskarżone działania lub środki musiały być podjęte przez organy władzy publicznej w odnośnym państwie/państwach (na przykład przez sąd lub administrację). Trybunał nie rozpatruje skarg przeciwko osobom fizycznym lub organizacjom prywatnym, takim jak prywatne przedsiębiorstwa. Musisz być osobiście i bezpośrednio ofiarą naruszenia Konwencji, które zarzucasz. Nie możesz złożyć ogólnej skargi na przepis lub działanie, na przykład dlatego, że wydają się niesprawiedliwe; nie możesz też złożyć skargi w imieniu innych osób (chyba że osoby te są jasno określone i jesteś ich oficjalnym pełnomocnikiem). Nie możesz złożyć skargi na naruszenie praw gwarantowanych przez inny dokument prawny niż Europejska Konwencja Praw Człowieka, jak np. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka lub Karta Praw Podstawowych.
Musisz wykorzystać wszystkie dostępne w danym państwie środki odwoławcze, które mogłyby poprawić sytuację, na którą się skarżysz (zwykle oznacza to złożenie skargi we właściwym sądzie w kraju, następnie wniesienie apelacji — o ile jest możliwa w danym przypadku, a nawet dalszej apelacji do sądu najwyższej instancji, takiego jak Sąd Najwyższy lub Trybunał Konstytucyjny — o ile istnieje taka możliwość). Samo wykorzystanie tych środków prawnych nie wystarcza. Odwołując się od decyzji sądów krajowych, musisz rzeczywiście sformułować zarzuty naruszenia praw gwarantowanych przez Konwencję. Na wniesienie skargi do Trybunału masz tylko cztery miesiące od daty ostatecznej decyzji na poziomie krajowym (ogólnie mówiąc — od wyroku sądu najwyższej instancji). Formularz skargi oraz wszystkie niezbędne informacje i dokumenty muszą zostać wysłane do Trybunału najpóźniej w ostatnim dniu czteromiesięcznego terminu. Sprawdzać, czy skarga zawiera wszystkie wymagane informacje i dokumenty.
Trybunał może rozpatrywać jedynie skargi spełniające kryteria dopuszczalności zawarte w Konwencji. Określają one, kto może wnieść skargę, w jakim terminie i w jakim zakresie. Ponieważ ponad 90% skarg rozpatrywanych przez Trybunał jest uznawanych za niedopuszczalne, należy dokładnie sprawdzić czy Państwa zarzuty spełniają kryteria dopuszczalności. W celu uzyskania bardziej szczegółowych informacji mogą Państwo skonsultować się z prawnikiem.
Twoja sprawa będzie rozpoznana bez pobierania opłat sądowych. Zobowiązany jesteś pokryć wyłącznie własne koszty (takie jak honorarium adwokata lub wydatki związane z uzyskiwaniem dodatkowych informacji i kopii dokumentów, a także koszty prowadzenia korespondencji). Trybunał nie udziela pomocy w opłaceniu kosztów sporządzenia przez prawnika wstępnej skargi. Wymaga się, byś był reprezentowany przez prawnika, jedynie na późniejszym etapie postępowania, kiedy Rząd zostanie poinformowany o wniesieniu przez Ciebie skargi do Trybunału.
Jeżeli Trybunał uzna, że doszło do naruszenia Konwencji, może przyznać Ci „słuszne zadość-uczynienie” — kwotę pieniężną jako odszkodowanie za określone straty. Trybunał może też zażądać od odnośnego państwa zwrotu wydatków poniesionych przez Ciebie na prowadzenie sprawy.